- Συγγραφέας: Καλλίνικος π.Κωνσταντίνος
Κάποια κυρία, της οποίας και ο παππούς και ο πατέρας υπήρξαν μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες μας, η οποία μεγάλωσε και σπούδασε στο Λονδίνο, όταν ρωτήθηκε από εμένα, γιατί δεν εκκλησιάζεται στον ναό που βαπτίστηκε, μου απάντησε, ότι δεν μπορεί να προσευχηθεί σε ναό από τον οποίο λείπει το κατανυκτικό (κατά την άποψή της) Όργανο.
Μετά από καιρό έμαθα, ότι η κυρία αυτή προσχώρησε σε άλλο δόγμα και παρέσυρε και τον άνδρα της και τα πέντε της παιδιά. Και επειδή ο άνδρας της είχε επίσης άλλους τέσσερεις αδελφούς, έγιναν αγγλικανοί και εκείνοι, ακολουθώντας τον (τον αδερφό τους) στην αποστασία του. Και έτσι πέντε μεγάλες και ισχυρές οικογένειες χάθηκαν οριστικώς για μας.
Αυτά σκεφτόμουν και μελαγχόλησα, όταν πληροφορήθηκα ότι συνοδική απαγόρευση απέκλεισε την εισαγωγή Οργάνου στην Κέρκυρα. Θέλοντας να παρηγορήσω τον ζηλωτή και Αποστολικό αρχιερέα της Κέρκυρας Αθηναγόρα Σπύρου, τον οποίο εκτιμώ πάρα πολύ και με τον οποίο συνδέομαι με φιλία, του έγραψα ένα ιδιωτικό γράμμα εκφράζοντας την συμπάθειά μου προς την προσπάθειά του. Χωρίς να μπορώ να το προβλέψω, το γράμμα δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες και έτσι έφτασε μέχρι τα μάτια του καλού μου συμμαθητή και αγαθού φίλου Σεβ. Μητροπολίτου Γόρτυνος Πολυκάρπου Συνοδινού, ο οποίος (όπως ήταν επόμενο!!!) οδηγήθηκε στο να μου ψάλλει ‘’τον αναβαλλόμενο’’.
Από μία άποψη έχει δίκιο. Μερικά ζητήματα είναι ακόμα πρόωρα να συζητηθούν δημοσίως, αν και γρήγορα και όχι πολύ αργότερα, θα είμαστε υποχρεωμένοι να τα λάβουμε υπόψη. Ο Σεβ. Γόρτυνος γράφει με τέτοιον αποδοκιμαστικό τρόπο για απεχθείς και ανωφελείς καινοτομίες και με χριστιανική ταπείνωση και αγάπη προς τους γνησίους ορθοδόξους αδελφούς μου, υπογραμμίζοντας σκοπίμως κάποιες λέξεις, ώστε ο αναγνώστης να μένει με την εντύπωση, ότι ο Καλλίνικος έγινε νεωτεριστής και αποσκίρτησε από την ορθοδοξία!!! Βεβαίως δεν είμαι αλάνθαστος. Πολύ πιθανόν σε κάποιες ψυχολογικές μου εκρήξεις, όταν έγραφα εντόνως τα αισθήματα που με ‘’έπνιγαν’’, να έσφαλλα όσον αφορά την τακτική παράθεση τους, όχι όμως την επιχειρηματολογία. Σε ένα θέμα βεβαίως δεν υποχωρώ προ του Σεβ. φίλου μου: Στην αγάπη μου για την Εκκλησία μας. Είμαι Ορθόδοξος και θα πεθάνω Ορθόδοξος. Ορθόδοξος όμως με ευρεία αντίληψη της πραγματικότητας και ‘’πεφωτισμένος’’. Ο Σεβ. Γόρτυνος έχοντας ‘’υπό μάλης’’ (διαρκώς στα χέρια του) τον Κ. Οικονόμον που έζησε σε άλλες συνθήκες προ εκατό ετών, πιστεύει μαζί με εκείνον ότι δεν είναι δυνατόν να διαβιώσει στην Ευρώπη Έλληνας κληρικός χωρίς να χάσει την Ορθοδοξία του. Κάτι τέτοιο όμως είναι μια άδικη πρόληψη.
Να προσκολληθώ στις πατρικές μου παραδόσεις, με έκανε η ζωή στα ξένα! Πρώτον, γιατί μου έδωσε δυνατότητα πρόσβασης σε βιβλιοθήκες και σε άλλα μέσα, που δεν είχα στην πατρίδα, ώστε να γνωρίσω τους θησαυρούς των πατέρων μας. Δεύτερον, μου φανέρωσε πόσο σέβονται τα δικά μας οι ξένοι. Και τρίτον, με απάλλαξε από τα γνωστά και τετριμμένα του εκκλησιαστικού μας κύκλου θεάματα και ακούσματα που τίποτα ουσιαστικό δεν έχουν( ή μάλλον το αντίθετο). Ποιες είναι οι προσωπικές μου ιδέες για τις οποίες κατηγορούμαι από τον Σεβ. φίλο μου; Τις έχω φανερώσει ήδη σε αυτόν, απ’ όταν ήμασταν συμμαθητές. Εκείνος ισχυρίζεται ότι η Εκκλησία δεν αλλάζει τους τύπους της. Εγώ υποστηρίζω ότι η Εκκλησία, όσον αφορά τους τύπους της, δεν έπαυσε να καινοτομεί˙ για αυτό έγραψα και τον ‘’Χριστιανικόν Ναόν’’ για να καταδείξω ότι διαρκώς οι τύποι αλλάζουν και δεν πρέπει να αντιδικούμε για σκιές!
Καινοτομούσε, Σεβασμιότατε φίλε, η Εκκλησία, όταν αποδέχονταν τον Βυζαντινό ρυθμό. Καινοτομούσε, όταν έχτιζε άμβωνα για το κήρυγμα. Καινοτομούσε, όταν έχτιζε την προσκομιδή δίπλα από την Αγ. Τράπεζα, παρότι κάτι τέτοιο ήταν άγνωστο στις αρχαίες λειτουργίες. Καινοτομούσε, όταν μετά από αιώνες άρχισε να χρησιμοποιεί το αντιμήνσιο, το ζέον, την λαβίδα. Καινοτομούσε όταν έστηνε τέμπλα αντί χωριστικού κιγκλιδώματος, μπροστά στα Άγια. Καινοτομούσε, όταν αντικαθιστούσε τα σήμαντρα με τα νεώτερα κωδωνοστάσια. Καινοτομούσε, όταν άφηνε τα χειρόγραφα λειτουργικά βιβλία και χρησιμοποιούσε έντυπα. Καινοτομούσε, όταν ‘’μόλις προ ολίγου’’ στόλιζε τους επισκόπους με σάκκους και μίτρες. Καινοτομούσε, όταν αντικαθιστούσε την αρχαία κουρά με την κοτσίδα. Καινοτομούσε, όταν εγκατέλειψε το σκιάδιο και πήρε το καλυμαύχιο. Καινοτομούσε, όταν πλούτιζε την λατρεία της με νέους ύμνους και προσευχές, κάποια από τα οποία γραφήκαν μόλις τον προηγούμενο αιώνα. Και εξακολουθεί η εκκλησία να καινοτομεί και θα καινοτομεί εφόσον ζει. Με αυτό το σκεπτικό επέτρεψε την ευρωπαϊκή μουσική όταν το απαίτησαν οι χριστιανοί, παρότι αυτή η μουσική υστερεί της κατανυκτικής βυζαντινής. Αποδέχθηκε το ηλεκτρικό ρεύμα στους ναούς σαν προτιμότερο από τις λαμπάδες που καπνίζουν. Επέτρεψε οι ιερείς να φορούν περιλαίμια, επίσημα παπούτσια και παντελόνια αντί για τις βράκες του παππού μου. Κάνει συγκαταβάσεις στα κωλύματα του γάμου, όταν άλλοτε απειλούσε με αφορισμούς κάτι τέτοιο. Κλείνει τα μάτια της στην περικοπή της αυστηρότητας των νηστειών. Καταφεύγει στην βοήθεια των εφημερίδων και των κατηχητικών σχολείων. Συμπροσεύχεται με Αγγλικανούς και Λουθηρανούς («καινοτομία» εναντίον της οποίας θα έριχνε τους μύδρους της ευγλωττίας του, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος) Και η χρήσιμη και αναγκαία μεταβολή του ημερολογίου καινοτομία ήταν… Και έτσι πρέπει να γίνεται, αφού καινοτομία στους τύπους δεν είναι θυσία της ουσίας και προδοσία της πίστεως, όπως κραυγάζουν αυτοί που προσπαθούν να δικαιολογήσουν την πνευματική τους σύγχυση, αλλά προσαρμογή της ουσίας της ακατανίκητης πίστεώς μας, στις κάθε φορά δημιουργούμενες ανάγκες.
Γι ´ αυτό και οι μυαλωμένοι εκκλησιαστικοί υπεύθυνοι δεν προεξοφλούν τα θέματα όταν πρόκειται για τέτοιες υποθέσεις με τελεσίδικες αποφάσεις, αλλά αφήνουν "την πόρτα ανοιχτή", γιατί δεν γνωρίζουν ποιες θα είναι "αύριον" οι θρησκευτικές ανάγκες σχετικά με όλα αυτά τα εξωτερικά θέματα.
Ο σεβασμιότατος φίλος μου προσθέτει ότι κανένας ιεράρχης ή και πατριάρχης δεν μπορεί να καινοτομεί χωρίς την έγκριση όλης της Εκκλησίας, που αποφαίνεται σε τοπική ή οικουμενική Σύνοδο.
Φοβάμαι ότι η διάγνωση του αυτή δεν είναι αληθής. Η διοικητική αρχή της Εκκλησίας δεν εισηγείται και δεν δημιουργεί τους εξωτερικούς τύπους της θρησκευτικότητας. Παρακολουθεί απλώς την εξέλιξη της Εκκλησιαστικής ζωής και αναλόγως ρυθμίζει το πηδάλιο βάσει των αρχών του Ευαγγελίου.
Αναστάτωσε κατ´ αρχάς το εκκλησιαστικό σώμα η έριδα για το πότε, της εορτής του Πάσχα. Προηγήθηκε ατομική συζήτηση και προσπάθεια και κατόπιν η πρώτη Σύνοδος της Νικαίας, αφού ζύγισε τα υπέρ και τα κατά, κατέληξε στον κανόνα της. Γοητεύθηκε ο λαός θαυμάζοντας την αγγελική πολιτεία Αγίων ποιμένων, αξιολόγησε την παρθενία ως ένα ανώτερο ηρωισμό και κατόπιν η νομοθετούσα Εκκλησία, όρισε την αρχιεροσύνη μόνον για τους μοναχούς-παρθένους -αγάμους.
Παρέσυραν οι προτεστάντες με τις ιεραποστολές τους, τους χριστιανούς μας, και το 1836 εγκύκλιος Συνοδική διέτασσε να καίονται οι Γραφές, που είναι σε δημώδες γλωσσικό ιδίωμα!! Τώρα μας φαίνονται λογικά κάποια προτεσταντικά τμήματα και οι πάστορες υψώνουν ατρόμητες φωνές υπέρ των αδελφών μας που σφαγιάζονται, και να, Μητροπολίτες και Πατριάρχες της Ανατολής συμπροσεύχονται μαζί τους. Ακόμα και η αλλαγή του ημερολογίου, όπως ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί, δεν προέκυψε "πάνοπλος" από μια μία διάταξη οικουμενικής αποδοχής, αλλά γεννημένη από τις ανάγκες των πιστών, και σιγά-σιγά και διαρκώς προχωράει προς την τελειωτική της έγκριση και εκ των άνω.
Όλα αυτά γιατί, δεν είναι η διοικούσα Εκκλησία που γεννάει τα ζητήματα, αλλά αυτή που τα ρυθμίζει, όταν γεννιούνται από τις ανάγκες της κοινωνίας.
Η ποικιλία των τύπων, μας λέει ο Σεβ, θα μας σπρώξει στην αναρχία και τον Προτεσταντισμό!! Βεβαίως επιβάλλεται ομοιόμορφο τυπικό εφ´ όσον έχουν την ίδια θρησκεία-πίστη. Πότε όμως το τυπικό και το δόγμα αξιολογήθηκαν ίσης αξίας; Και πότε η Εκκλησία δεν ανέχτηκε μια ποικιλία τύπων, κάνοντας συγκατάβαση στις ανάγκες των παιδιών της; Δεν είχε η Εκκλησία στο παρελθόν παρά πολλές λειτουργίες; Δεν είχε "συστεγασμένες" (κατά τους αιώνες της ζωής της, που ονομάζουμε "χρυσούς") την Αφρικανική, την Μικρασιατική, την Αλεξανδρινή και την Αντιοχειανή σχολή; Μέσα στην Εκκλησία, ο μέγας Απόστολος Παύλος δεν καταπολέμησε την περιτομή και συγχρόνως την ενήργησε αναλόγως και κατά τις περιστάσεις; Ας διαβάσει ο Σεβ. το 22 κεφ. του 5ου βιβλίου της εκκλησιαστικής ιστορίας του Σωκράτους και θα δει εκεί ποσό διαφορετικά ήθη και έθιμα συνυπήρχαν αρμονικά εκείνη την εποχή. "Καμμία από τις θρησκείες, γράφει, δεν έχει τα ίδια έθιμα, έστω και αν έχει τα ίδια πιστεύματα. Ακόμα και αυτοί που έχουν την ίδια πίστη, διαφωνούν μεταξύ τους περί τα έθιμα."
Και αρχίζει στη συνέχεια ένα μακρύ κατάλογο διαφορών, ως προς τις νηστείες, την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας, τον έγγαμο και άγαμο κλήρο, τις βαπτίσεις, της θέση της Αγίας Τράπεζας, τον φωτισμό, τα Σάββατα κλπ, κλπ.
Η ποικιλία στον τρόπο έκφραση της πίστεως δεν είναι αταξία και διαφορά, αλλά φανέρωση της ζωής, που σκιρτά και εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως. Σιδερένια... Οικονόμειος (αφορά τον κ. Οικονόμο) πανοπλία...σκοτώνει, δεν βοηθά το Εκκλησιαστικό σώμα. Κάποιες συγκαταβάσεις και "οικονομίες" χρειάζονται, αν δεν θέλουμε να χάσουμε τους Χριστιανούς μας! Όπως στη φύση έτσι και στη θρησκεία είναι των αδυνάτων αδύνατον να υπάρχει πανομοιότυπη επανάληψη. Μπορείτε να έχετε πανομοιότυπα και απαράλλακτα νομίσματα ή ποτήρια ή καρφιά ή μαχαιροπήρουνα, όλα προϊόντα μιας άτυπης μηχανής · ποτέ όμως δεν θα έχετε θρησκεύοντας ανθρώπους λογικούς και ελεύθερους, απαραλλάκτως ίδιους!
Αρκεί να δοξάζεται ο Κύριος και δεν βλάπτει αν δοξασθεί με τύμπανα και χορούς! Ο Σεβ. βλέπει προς τα πίσω. Εγώ βλέπω προς τα μπρός. Κατά την γνώμη του, το Άγιο Πνεύμα μονάχα ένα Δαβίδ έπλασε, ένα Ρωμανό, ένα Χρυσόστομο. Εγώ πιστεύω και περιμένω νέους Δαβίδ στην Εκκλησία μας, νέους Ρωμανούς, νέους Χρυσοστόμους, ως απόδειξη του ότι μένει στην Εκκλησία το Άγιο Πνεύμα και διαρκώς την εμπνέει. (...Το Πνεύμα μη σβέννυτε προφητείας μη εξουθενεῖτε...Α ´ Θεσσαλ. 5,19).
Μπορεί κάποιοι να έχουν στυλωμένα τα ματιά τους περιπαθώς στην Αγία Σοφία του Ιουστινιανού, που κάποια στιγμή αργά ή γρήγορα θα κρημνιστεί, εγώ είμαι περισσότερο από βέβαιος, ότι ο Θεός θα αναστήσει και άλλους Ιουστινιανούς που θα κτίσουν προς τιμήν Του, και για την δόξα Του κτίρια λαμπρότερα και περισσότερο σεβαστά και από την Αγία Σοφία.
Μάντσεστερ Αγγλίας,
Ναός Ευαγγελισμού
14 Ιουλίου 1928
+Κωνσταντίνος Καλλίνικος.
Σωκράτους (379-440 μΧ)
Εκκλησιαστική Ιστορία
Βιβλίο 5ο, Κεφ. 22
"Περί των διαφωνιών για το Πάσχα στις διάφορες περιοχές, και περί των βαπτισμάτων των νηστειών, των γάμων, και λοιπών παρατηρήσεων."
Αυτό που αντιλαμβάνομαι περί του Πάσχα, νομίζω οτι δεν ειναι άκαιρο να το παρουσιάσω δι ´ ολίγων, διότι δεν μου φαίνεται οτι ευλόγως φίλονίκησαν οι παλαιοί περί το Πάσχα, αλλά ούτε και οι σύγχρονοι, που επιδιώκουν να ακολουθούν τα Ιουδαϊκά έθιμα. Δεν σκέφτονται, ότι αφού ο Ιουδαϊσμός έγινε Χριστιανισμός, έπαυσαν οι ακριβείς τυπικές διατάξεις του Μωσαϊκού Νόμου και αυτό ειναι φυσικά αυτονόητο! Δεν επέτρεψε κανένας νόμος του Χριστού στους Χριστιανούς να... Ιουδαιζουν. Αντιθέτως ο απόστολος εμπόδισε κάτι τέτοιο, απορρίπτοντας όχι μόνον την περιτομή αλλά συμβουλεύοντας να μην ασχολούμαστε με Ιουδαϊκές γιορτές. Γι´ αυτό γράφοντας στους Γαλάτες λέει: Πεστε μου, σεις που θέλετε να είστε υπό τον νόμον, δεν αφουγγράζεστε τον νόμο; Και αφού τους λέει λίγα ακόμα, αποδεικνύει ότι είναι δούλος ο Ιουδαϊκός λαός και ότι εις ελευθερίαν εκλήθησαν οι Χριστιανοί, συμπληρώνοντας, καθόλου να μην ασχολούνται με ημέρες και μήνες και χρόνους. Αλλά και στην επιστολή του προς Κολασσαεις διατρανώνει οτι ειναι σκιές οι τέτοιου είδους ασχολίες, και επεξηγεί: Κανένας να μην επιτρέπετε να σας κρίνει για φαγητά ή για ποτά ή για γιορτές ή για καινούργιους μήνες ή Σάββατα τα οποία είναι σκιά των μελλόντων.
Στην επιστολή δε προς Εβραίους, ο ίδιος ο Απόστολος, επισφραγίζοντας όλα αυτά λέει: Μετατιθεμένης της Ιερωσύνης αυτονοήτως γίνεται και του νόμου μετάθεση. Πουθενά λοιπόν ο Απόστολος ή τα Ευαγγέλια δεν επιφόρτισαν τους χριστιανούς με ζυγό δουλείας, αλλά και το Πάσχα και τις άλλες γιορτές τις άφησαν να τις τιμούν οι άνθρωποι, ως έκφραση ευγνωμοσύνης των ευεργετηθέντων.
Επειδή λοιπόν αγαπούν τις γιορτές οι άνθρωποι, γιατί ξεκουράζονται σ´ αυτές από τους κόπους τους, κάθε περιοχή αποφάσισαν δημιουργώντας ένα έθιμο τοπικό, να γιορτάζουν το Σωτηριώδες Πάθος και το Πάσχα. Ο Χριστός και οι απόστολοι δεν άφησαν κάποιο νόμο σχετικά, ούτε με καταδίκη ή τιμωρία ή κατάρα μας απείλησαν τα Ευαγγελία ή οι απόστολοι, όπως ο μωσαϊκός νόμος τους Ιουδαίους.
Απλώς τα Ευαγγελία, προς διασυρμόν των Ιουδαίων που έκαναν μιαρούς φόνους κατά τις εορτές, ιστορικώς αναφέρουν ότι ο Σωτήρας μας έπαθε κατά την εορτή των Αζύμων.
Σκοπός των αποστόλων ήταν, όχι να νομοθετούν για τις ημέρες των εορτών, αλλά να προτείνουν σωστό τροπο ζωής και θεοσέβεια. Νομίζω ότι, όπως πολλές από τις τοπικές συνήθειες, έτσι ρυθμίστηκε και η γιορτή του Πάσχα· αφού κανένας Απόστολος δεν πρότεινε κάτι γι ´ αυτήν. Και φαίνεται αυτό απο την πραγματικότητα. Παρά πολλοί στην Μικρά Ασία συνέχισαν την αρχαία συνήθεια της γιορτής, στην 14η του μηνός Νισάν, παραβλέποντες την ημέρα του Σαββάτου. Και κάνοντας κάτι τέτοιο δεν διαφώνησαν με εκείνους που με άλλο τροπο γιόρταζαν το Πάσχα, μέχρις ότου ο επίσκοπος Ρώμης Βίκτωρας, υπερβάλλοντας, έκανε "ακοινώνητους" τους "Τεσσαρεσκαιδεκατίτες" της Μικράς Ασίας.
Τότε ο Ειρηναίος, ο επίσκοπος Λυών της Γαλλίας, τον επέπληξε με επιστολή του, επιτιμώντας τον για την υπερβολή και διδάσκοντάς τον, ότι και στο παρελθόν ο διαφορετικός εορτασμός του Πάσχα δεν γινόταν αφορμή χωρισμού απο την κοινωνία των αδελφών. Του έγραψε επίσης οτι ο Πολύκαρπος ο επίσκοπος της Σμύρνης, που μαρτύρησε, είχε κοινωνία με τον Ανίκητο Ρώμης, χωρίς να διαφοροποιείται για την εορτή, παρ´ ότι και αυτός, κατά την τοπική συνήθεια της Σμύρνης, γιόρταζε το Πάσχα στις 14 του μηνός Νισάν, οπως περιγράφει ο ιστορικός Ευσέβιος στην Εκκλησιαστική του ιστορία.
Κάποιοι λοιπόν, όπως είπα, στη Μικρά Ασία ακολουθούσαν την 14η του μηνός Νισάν, κάποιοι Ανατολικοί τηρούσαν το Σάββατο της εορτής διαφωνούσαν όμως για τον μήνα. Οι πρώτοι έλεγαν ότι πρέπει να ακολουθούμε τους Ιουδαίους για την εορτή (παρ´ οτι δεν τηρούσαν την ακρίβεια), οι άλλοι γιόρταζαν μετα την Ισημερία αποφεύγοντας να γιορτάζουν μαζί με τους Ιουδαίους ισχυριζόμενοι ότι όταν ο ήλιος είναι στον Κριό, που κατά τους Αντιοχείς ονομάζεται Ξάνθικος και από τούς Ρωμαίους Απρίλιος, τότε αρμόζει να γιορτάζουμε το Πάσχα και όχι όπως τώρα οι πλανεμένοι Ιουδαίοι, αλλά όπως οι παλαιοί, σύμφωνα με όσα γράφει ο Ιώσηπος στο τρίτο κεφ. της Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας του.
Αυτοί λοιπόν πράττοντας έτσι ουδέποτε διαφωνούσαν μεταξύ τους, και όλοι οι υπόλοιποι, μέχρι την Δύση και τον ωκεανό, μετά την Ισημερία γιόρταζαν, κατά την αρχαία τους συνήθεια. Όλοι όμως αυτοί έχοντας καθένας τον δικό του τρόπο ουδέποτε διαφώνησαν μεταξύ τους και δεν αλλοίωσε την εορτή αυτή η σύνοδος του Κωνσταντίνου όπως φημολογείται απο κάποιους. Ο Κωνσταντινος έγραψε στους διαφωνούντες για την εορτή, να μιμούνται τους πολλούς, όντας αυτοί οι λίγοι! Η επιστολή του βρίσκεται ολόκληρη στο τρίτο βιβλίο της ιστορίας του Ευσέβιου για τον βίο του Κωνσταντίνου. Αυτά που αφορούν το Πάσχα έχουν ως εξής: "Είναι ευταξία περί το Πάσχα, αυτό που ακολουθούν οι Εκκλησίες της Δύσεως της Ανατολής και του Βορρά. Χάριν της ομοφωνίας όλοι αποφάσισαν ότι έτσι είναι καλά και εγώ συμφώνησα στη γνώμη τους, ώστε, όλοι παντού, μία και σύμφωνη γνώμη και απόφαση να τηρούν, και ας το δεχθεί ευχαρίστως και η δική σας σύνεση και σοφία.
Ας σκέφτεστε, οχι μόνο την πλειοψηφία των Εκκλησιών που αποφάσισαν έτσι αλλά και ότι έτσι είναι το σωστότερο και αγιότερο αφού απαιτεί η πνευματική ακρίβεια να μην έχουμε καμμία επικοινωνία με τους επίορκους Ιουδαίους." Τέτοιας ποιότητας ήταν η επιστολή του Βασιλιά.
Οι Τεσσαρεσκαιδεκατίτες έλεγαν οτι την παράδοση αυτή την έχουν από τον αγ. Ιωάννη τον Θεολόγο, ενώ οι Δυτικοί ισχυρίζονται ότι την συνήθεια παρέλαβαν από τους αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Ούτε οι μεν, ούτε οι δε, είχαν γι ´ αυτά έγγραφες αποδείξεις, άρα συμπεραίνω ότι η συνήθεια καθιέρωσε την γιορτή του Πάσχα.
Καμμία από τις θρησκείες δεν τηρεί απαράλλακτα έθιμα ακόμα και όταν έχει για κάποια πράγματα την ίδια γνώμη. Ακόμα και αυτοί που έχουν την ίδια πίστη διαφωνούν μεταξύ τους ως προς τα έθιμα, γι αυτό θεωρώ αναγκαίο να παρουσιάσω λίγα πράγματα περί των εθίμων της Εκκλησίας.
Την νηστεία πριν το Πάσχα βλέπουμε να την τηρούν διαφοροτρόπως οι Εκκλησίες. Οι Ρωμαίοι τρεις συνεχείς εβδομάδες προ του Πάσχα, εκτός Σαββάτου και Κυριακής, νηστεύουν. Οι χριστιανοί του Ιλλυρικου, όλης της Ελλάδος και της Αλεξάνδρειας, έξη βδομάδες νηστεύουν και την ονομάζουν " Τεσσαρακοστη". Άλλοι ανεξάρτητα και από τους δύο, εφτά εβδομάδες νηστεύουν και μόνον τρία πενθήμερα διακεκομμένως νηστεύοντες, αποκαλούν την περίοδο Τεσσαρακοστή. Και είναι να θαυμάζει κανείς πως όλοι, την περίοδο την ονομάζουν Τεσσαρακοστή, καθένας σκαρφιζόμενος διαφορετική αιτιολογία για την ονομασία! Και θα δει κανείς διαφωνία όχι μόνον στον αριθμό των ημερών νηστείας αλλά και στο είδος των απεχομένων τροφών. Άλλοι απέχουν εντελώς των εμψύχων, άλλοι τρώνε μόνον ψάρια. Κάποιοι μαζί με τα ψάρια τρώνε και πουλιά, ισχυριζόμενοι οτι και αυτά (τα πτηνά) προήλθαν....απο το νερό κατα τη διήγηση του Μωϋσή!! Κάποιοι άλλοι δεν τρώνε αυγά και φρούτα· κάποιοι τρώνε μόνον ξηρό ψωμί· κάποιοι ούτε και αυτό! Άλλοι νηστεύοντες μέχρι τις τρεις το απόγευμα έχουν άλλη διατροφή. Και επειδή κανένας για όλα αυτά δεν εχει καμμία γραπτή μαρτυρία, γίνεται φανερό οτι οι απόστολοι επέτρεψαν στην γνώμη και επιλογή καθενός την εργασία του καλού και όχι εξ ανάγκης ή φόβου.
Υπάρχει λοιπόν αυτή η διαφωνία στις Εκκλησίες για την νηστεία, για δε τις από κοινού προσευχές άλλα ανάλογα! Όλες οι Εκκλησίες της Οικουμένης τα Σάββατα της εβδομάδος τελούν τα μυστήρια, όμως η Ρώμη και η Αλεξάνδρεια από κάποια αρχαία παράδοση τους δεν το κάνουν!
Οι Αιγύπτιοι γείτονες των Αλεξανδρινών και οι κάτοικοι της Θηβαΐδας κάνουν συνάξεις τα Σάββατα αλλά δεν κοινωνούν των μυστηρίων όπως οι χριστιανοί. Μετά απο τα γεύματα και την κοινή ευωχία τελούντες την ευχαριστία το απόγευμα, μεταλαμβάνουν των Μυστηρίων. Επίσης στην Αλεξάνδρεια την Τετάρτη και την Παρασκευή διαβάζουν τις Γραφές και τις ερμηνεύουν οι διδάσκαλοι και γίνεται σύναξη χωρίς προσφορά Ευχαριστίας. Αυτό είναι αρχαία παράδοση στην Αλεξάνδρεια.
Ο Ωριγένης την περισσότερη διδασκαλία του την έκανε αυτές τις ημέρες στην Εκκλησία. Ο Ωριγένης ήταν σοφός διδάσκαλος και συνειδητοποίησε ὀτι ακόμα και τα ελαφρότερα του νόμου του Μωϋσή είναι δύσκολο να τηρηθούν απόλυτα.
Έλεγε ότι ένα Πάσχα και μόνον υπήρξε αληθινό, αυτό που ετέλεσε ο Σωτήρας Χριστός, που Σταυρούμενος και έχοντας τον Σταυρό τρόπαιο κατά του διαβόλου, συνέτριψε τις αντικείμενες δυνάμεις.
Στην Θεσσαλία υπάρχει ένα άλλο έθιμο, όποιος γίνει κληρικός εκεί την γυναίκα που παντρεύτηκε πρίν γίνει κληρικός, αφού έγινε, αν συνεχίσει να την έχει ως γυναίκα τον αποκηρύττουν! Στην ανατολή το αφήνουν στην απόφασή τους, ακόμα και των επισκόπων, αν θέλουν, ώστε να μην το κάνουν εξ επιβολής νόμου, και πολλοί εξ αυτών απόχτησαν παιδιά κατά την θητεία τους ως επισκόπων. Αρχηγός αυτού του θεσσαλικού εθίμου ο Τρίκκης Ηλιόδωρος στον οποίον αποδίδονται ερωτικά βιβλία, ότι τα έγραψε ως νέος και τα ονόμασε ‘’Αιθιοπικά’’. Αυτή η συνήθεια επικρατεί στην Θεσσαλονίκη στην Μακεδονία και στην Ελλάδα. Και άλλο έθιμο συνάντησα στην Θεσσαλία· βαπτίζουν μόνον τις ημέρες του Πάσχα! Γι᾿ αυτό οι περισσότεροι πεθαίνουν αβάπτιστοι.
Στην Αντιόχεια της Συρίας οι ναοί έχουν ανεστραμμένο προσανατολισμό, το θυσιαστήριο δεν ‘’βλέπει’’ κατ΄ ανατολάς αλλά προς δυσμάς. Στην Ελλάδα δε και στα Ιεροσόλυμα και την Θεσσαλία τις εσπερινές προσευχές τις τελούν παραπλήσια με τους Ναυατιανούς της Κωνσταντινουπόλεως. Επίσης στην Καισάρεια της Καππαδοκίας και στην Κύπρο τα Σάββατα και τις Κυριακές πάντοτε μετά τον εσπερινό οι πρεσβύτεροι και οι επίσκοποι ερμηνεύουν τις γραφές. Οι Ναυατιανοί του Ελλησπόντου διαφορετικά από αυτούς της Κωνσταντινουπόλεως τελούν τις προσευχές, παραπλησίως κατά πολύ με την επίσημη εκκλησία.
Καθολοκληρίαν λοιπόν, παντού και σε όλες τις θρησκείες, δεν μπορείς να βρείς να συμφωνούν οι ευχές κατά πάντα για το ίδιο θέμα! Οι πρεσβύτεροι στην Αλεξάνδρεια δεν διδάσκουν και αυτό άρχισε από τότε που ο Άρειος τάραξε την Εκκλησία. Στην Ρώμη νηστεύουν και το Σάββατο. Στην Καισάρεια της Καππαδοκίας αυτοί που αμαρτάνουν, μετά το Βάπτισμα, τους αποκόπτουν από την Εκκλησιαστική κοινωνία, όπως οι Ναυατιανοί, όπως και οι Μακεδονιανοί του Ελλησπόντου και οι Τεσσαρεσκαιδεκατίτες της Ασίας. Οι Ναυατιανοί της Φρυγίας δεν δέχονται τους διγάμους· οι Χριστιανοί της Κωνσταντινουπόλεως ούτε τους δέχονται φανερά, ούτε τους απορρίπτουν εκπεφρασμένα, ενώ οι Χριστιανοί της Δύσεως τους δέχονται κατευθείαν. Αίτιοι αυτών των διαφορών , όπως νομίζω, ήταν οι προϊστάμενοι των Εκκλησιών, οι οποίοι αφού παρέλαβαν από τους προκατόχους τους αυτές τις συνήθειες, τις παρέδοσαν στους διαδόχους τους, ως νόμο!
Όλα τα εκκλησιαστικά έθιμα που υπάρχουν στις πόλεις και στις χώρες, είναι δύσκολο να τα καταγράψει κανείς ή μάλλον αδύνατον. Αρκετά ήταν και τα όσα είπαμε προς απόδειξη του γιατί κατά τόπους είχε διαφορετική εορταστική λύση το Πάσχα. Λένε περιττά και ανόητα όσοι διαδίδουν ότι η Σύνοδος της Νικαίας επιδίωξε να παρεκκλίνουν την γιορτή του Πάσχα, αφού, οι συναχθέντες εκεί (στην Νίκαια) προσπάθησαν να ενώσουν σε συμφωνία για το θέμα τους λαούς, που πριν κυριολεκτικώς εμάχοντο. Φυσικά το ότι αμέσως από τους αποστολικούς χρόνους υπήρχαν πολλές διαφωνίες για τέτοια θέματα, δεν διέφυγε της προσοχής ούτε των αποστόλων όπως μαρτυρεί το βιβλίο των Πράξεων. Όταν οι απόστολοι κατάλαβαν ότι θα γίνει αναστάτωση από την διαφωνία σχετικά με τους ειδωλολάτρες (περιτομή) ανάμεσα στους χριστιανούς, συνάχθηκαν σε Σύνοδο και θέσπισαν ένα νόμον του Θεού που τον κοινοποίησαν με την μορφή επιστολής. Με την επιστολή ελευθέρωσαν τους χριστιανούς αφ΄ ενός από την δουλεία στην βλακεία, αφ ετέρου δε δίδαξαν τον ασφαλή και ορθό τρόπο ζωής και τον δρόμο που οδηγεί στην θεοσέβεια, φανερώνοντάς τους όσα είναι αναγκαία να τηρούν. (Πραξ. 15, 22-29).
Έτσι ρύθμισε ο Θεός, αυτό λέει η επιστολή όταν γράφει: ‘’Τό άγιο Πνεύμα διδάσκει να μη προσθέσουμε επιπλέον βάρος εκτός του αναγκαίου, και οφειλομένου να τηρηθεί. Κάποιοι βεβαίως και αμελούν το θέλημα του Θεού και θεωρούν αδιάφορη υπόθεση την πορνεία και αγωνίζονται για τα τυπικά και τις ημέρες σαν να πρόκειται για την ψυχή τους. Αντέστρεψαν τις εντολές του Θεού και νομοθέτησαν οι ίδιοι για τον εαυτό τους, αφού πράττουν ενάντια σ΄ όσα θέλει ο Θεός.
Μπορούμε λοιπόν το λόγο για το Πάσχα να τον επεκτείνουμε και να φανερώσουμε ότι ούτε οι Ιουδαίοι δεν τηρούν τον ακριβή χρόνο και τον τύπο, και οι Σαμαρείτες, όντας ένα κομμάτι των Ιουδαίων, πάντοτε μετά την Ισημερία κάνουν αυτή την γιορτή. Αυτή τη υπόθεση βέβαια χρειάζεται ιδιαίτερη και μακρά έρευνα , αυτό δε μόνον λέω, ότι όσοι τους αρέσει να ακολουθούν τους Ιουδαίους και να τηρούν απαραχάρακτα τους τύπους, με κανένα τρόπο δεν πρέπει να είναι ‘’παρακάτω’’ από αυτούς! Αφού λοιπόν θέλουν να τηρούν απαρεγκλίτως τα πάντα, δεν το οφείλουν κάτι τέτοιο μόνον για παρατηρήσεις σε μήνες και μέρες αλλά και για τα άλλα όσα ο Χριστός, γεννηθείς ‘’υπό τον Μωσαϊκό νόμο’’ έπραττε και υπέμενε τηρώντας όλα τα τυπικά, αδικούμενος από τους Ιουδαίους παρ΄ ότι τους ευεργετούσε.
Ανέβηκε σ΄ ένα πλοίο και εδίδασκε· το Πάσχα διέταξε να το γιορτάσουν σ΄ ένα στρωμένο ανώγεο· το δεμένο πουλάρι διέταξε να λυθεί· αυτόν που κουβαλούσε μια στάμνα νερό τον έδωσε σημάδι σ΄ αυτούς που ετοίμαζαν το Πάσχα· και ένα σωρό άλλα περιστατικά γραμμένα στα Ευαγγέλια. Απ΄ όλα αυτά τίποτε δεν τηρούν κατά τους εξωτερικούς τύπους αυτοί που επιδιώκουν να δικαιωθούν εξ αιτίας της εορτής. Κανένας διδάσκαλος της Εκκλησίας, δεν έχει μιλήσει από πλοίο· κανένας δεν επεδίωξε να γιορτάσει το Πάσχα σε ανώγεο· Κανένας δεν πήρε ένα πουλάρι δεμένο· δεν έστειλαν κανέναν να φέρει μια στάμνα νερό για να τηρηθούν τα εξωτερικά· όλα αυτά, και αυτή την αντίληψη, τα θεώρησαν Ιουδαϊκές παρατηρήσεις. Οι Ιουδαίοι αγωνίζονται να τηρήσουν περισσότερο εξωτερικώς τά θέματα και πολύ λιγότερο με την ψυχή τους. Γι αυτό και είναι ένοχοι, κατάρας, γιατί τον νόμο του Μωϋσή τον τηρούν κατά τους τύπους και δεν το λαμβάνουν ως οδό προς την αλήθεια.
Οι φιλικά προσκείμενοι στους Ιουδαίους, θεωρητικά αποδέχονται όλα τα παραπάνω, όμως κάνουν άσπονδο πόλεμο για τις παρατηρήσεις μηνών και ημερών πετόντας στην άκρη την αγάπη. Έτσι είναι ανάγκη και αυτούς γι αυτά να τους καταδικάζουμε εξ ίσου με τους Ιουδαίους και να τους καταρώμεθα. Αρκετά τα όσα είπαμε γι αυτούς, ας ξαναγυρίσουμε στο θέμα που συζητούσαμε πρίν.
Η Εκκλησία αφού διαιρέθηκε μια φορά, δεν σταμάτησε στην μια φορά, αφού οι διαιρεθέντες μάλωσαν μεταξύ τους και για μικρή και ανόητη πρόφαση χωρίστηκαν. Οι Ναυατιανοί όπως είπαμε χωρίστηκαν για την εορτή του Πάσχα, και συνεχεία συνέχισαν να διαιρούνται. Στις επαρχίες για διάφορους λόγους, άλλοι για τους μήνες και άλλοι για τις ημέρες, και για ανόητα και ευτελή μάχονται μεταξύ τους και άλλού διαχωρίζονται και αλλού επανενώνονται.