- Συγγραφέας: Μαρτζούχος π.Θεοδόσιος
«Οὕτω καί ἡμεῖς διά τῆς γλώσσης
ἐάν μή εὔσημον λόγον δῶτε
πῶς γνωσθήσεται τό λαλούμενον;
ἔσεσθε γάρ εἰς ἀέρα λαλοῦντες»
Α΄ Κορ. 14, 9
Έλαβα γνώση καθυστερημένα της ανταπάντησης του πατρός Χρίστου Κυριαζόπουλου στα σχόλια μου για το κείμενό του «Σκέψεις για την μετάφραση των κειμένων της Λατρείας» στο περιοδικό Ε.ΡΩ τεύχος 31, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2017, ανταπάντηση που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 36, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2018, του παραπάνω περιοδικού και έρχομαι να κάνω απαραίτητες διευκρινίσεις για ενημέρωση των αναγνωστών.
Πρώτον και καταρχάς. Να ζητήσω συγνώμη για το ύφος των γεγραμμένων από εμένα στην αρχική απάντηση. Όπως και λέτε σεις, πάτερ, δεν γνωριζόμαστε ούτε εξ όψεως και συνεπώς το ύφος δεν αφορά το πρόσωπό σας, αλλά γεννιέται από το δικό μου «κακό χούι» και από την, για μένα, κουραστική πλέον θεματολογία, όταν συναντάει επιπλέον κανείς το αρχαιοελληνικό: «Οὐ μέ πείσεις κἄν μέ πείσης»!
Στο πρώτο σας κείμενο, πάτερ, κάνετε ήδη στην δεύτερη παράγραφό του, μια θαυμαστική-ερωτηματική αποστροφή γράφοντας: «Ποιος δεν θα ήθελε να κατανοεί όλα όσα ακούει στην Εκκλησία»!
Αφού λοιπόν όπως και σεις αναγνωρίζετε (και έτσι όντως είναι)... «ὁ πᾶς ἕνας» θέλει να κατανοεί, μετά ταύτα εμείς (οι υπεύθυνοι της Εκκλησίας) τι κάνουμε;... Αρχίζουμε τα: Ναι μεν... αλλά! Ανατρέποντας τον Απόστολο Παύλο και την διδασκαλία του, ότι, αν «σάλπιγξ ἄδηλον φωνήν δῶ, οὐδείς ἐτοιμασθήσεται πρός πόλεμον»! Και εδώ, αφορά το θέμα τον εσωτερικό πόλεμο, με τον εαυτό μας, εξ ου και γίνονται τα πράγματα δυσκολότερα (λόγω ακατανοησίας) και επικινδυνοδέστερα κατά την... άποψη του αγίου Αντωνίου:
- Ελέησον με, πάτερ!
- Ούτε εγώ σε ελέω, ούτε ο Θεός αν συ πρώτα δεν ελεήσεις τον εαυτό σου!!
Και πώς να τον ελεήσει όταν... δεν καταλαβαίνει, τι του ζητάει ο Θεός;
«...ἵνα... τό τῆς διανοίας ὅμμα καταυγαζόμενοι υἱοί φωτός καί ἡμέρας γενώμεθα...»
(Θεία Λειτουργία Προηγιασμένων)
«...καί τούς τῆς διανοίας ἡμῶν διάνοιξον ὀφθαλμούς, εἰς τήν τῶν εὐαγγελικῶν σου κηρυγμάτων κατανόησιν...»
(Θεία Λειτουργία αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου)
«Ἐάν οὖν μή εἰδῶ τήν δύναμιν τῆς φωνῆς, ἔσομαι τῷ λαλοῦντι βάρβαρος» (Α΄ Κορ. 14, 11)
«... οὐ διαβάλλων τήν φωνήν ταῦτα λέγει, ἀλλά δεικνύς, ὅτι ἐμοί ἀνωφελής, ἕως ἄν ᾖ ἀσαφής»
Αγ. Ιωάννου Χρυστοστόμου, ομιλ. ΛΕ΄(γ) εις την Α΄ Κορ.
«Ἡ Θεία Γραφή τοῖς ἐν τῷ βίῳ τετριμμένοις ὀνόμασι πρός διδασκαλίαν ἡμῶν συγκέχρηται»
(Γρηγόριος Νύσσης)
«Θέλω οἱ λόγοι νά ὁμιλῶσιν εἰς τήν καρδίαν σας. Θέλω να μή ἐκτελεῖτε τύπον προσευχῆς, ἀλλά λατρείαν· διότι ἡ καρδία ἐκ τῆς λατρείας ἱκανοποιεῖται καί οὐχί ἐκ τῶν τύπων· οὐχί ἐκ τῆς ἀναγνώσεως ὅλων τῶν κανόνων, οἵτινες ἐγράφησαν διά τόν πανηγυρισμόν τῶν ἁγίων, ἀλλά ἐκ τοῦ ποιοῦ τῆς προσευχῆς. Ἐπιθυμῶ νά μέ ἐννοεῖτε τί λέγω».
Άγιος Νεκτάριος
16η Επιστολή προς μοναχές.
«Πρέπει πρώτα με δύναμη να συλλάβει ο νους κι έπειτα η καρδιά να αισθανθεί ό,τι ο νους συνέλαβε»
Διονύσιος Σολωμός
Αυτά εισαγωγικά και ως... βάση δεδομένων.
Επί των αντιρρήσεών σας:
α. Όταν γράφω ότι «θέλετε να αγνοείτε...» εννοώ το ήδη από πεντακοσίων ετών θέμα και φυσικά την επισήμανση του Μαξίμου Καλλιοπολίτου: «τό κοινόν τῆς Ἐκκλησίας πάγει ὀλίγον κάτ’ ὀλίγον φθειρόμενον» και αυτά το... 1638. Δεν ασχολούμαι με βοηθήματα... Το θέμα μάς καίει.
β. Δεν είναι "άκομψη" η ερώτησή σας πάτερ, αν έχουν γεμίσει κόσμο οι Εκκλησίες στην Πρέβεζα! Είναι απλώς... παρελκυστική!! Γιατί στα σχόλια μου τονίζεται με έντονα μαύρα γράμματα (bold) ότι οι μεταφράσεις αφορούν αυτούς που είναι μέσα στην Εκκλησία, όχι τους έξω. Οι χριστιανοί, δεν ξέρουν και δεν μπορούν να δώσουν λόγο περί της «ἐν ἡμῖν ἐλπίδος». Πάντως να ξέρετε ότι όταν ο τοποτηρητής μάς ανάγκασε... «συνοδικῇ πιέσει» (;) να πάψουμε την χρήση της δημοτικής, κάποιοι δεν ξαναπάτησαν στην Εκκλησία! Και το «αἷμα αὐτῶν ἀπό τίνων ζητηθήσεται», πάτερ;
γ. Δε νομίζω ότι είναι... σκαιά ειρωνεία το «...ας αφήσουμε τις... λεπτές δογματικές διατυπώσεις». Δεν ειρωνεύομαι· επεξηγώ. Αν το διαβάσατε έτσι, ζητώ συγνώμη. Πάντως το «ἀγελαία γλῶσσα» για την γλώσσα των Ευαγγελίων το λέει ο άγιος Κύριλλος, που μπορούσε και έκανε λεπτές δογματικές διατυπώσεις στην Τρίτη (και ουσιαστικά και στις δύο επόμενες) Οικουμενική Σύνοδο. Ας μη συγχέουμε τα ασύγχυτα. Το κείμενο της Θείας Λειτουργίας είναι λατρευτική αναφορά στον Πατέρα, της θυσίας του Υιού, όχι περιγραφή των ιδιοτήτων και ιδιωμάτων τους, και σ’ αυτό κάθε τοπική Εκκλησία είχε την δική της λειτουργική έκφραση.
δ. Γράφω «... ας μη λέμε αστεία» γιατί είναι όντως αστείος ισχυρισμός το να γράφετε ότι «...απολαμβάνουν (!!) φρόνιμα και με συναίσθηση την Θεία Λειτουργία» τα νήπια και τα βρέφη!! Συγχωρείστε μου την αναίδεια... τέτοιοι ισχυρισμοί είναι στο χώρο του φαντασιακού! Μάλιστα ιδιαιτέρως όταν βρεθεί κανείς στον... φωνητικό παροξυσμό της μεταλήψεως των βρεφών και των νηπίων...!!
ε. Η μετάφραση δεν αποτελεί απλώς την κυρία προϋπόθεση της κατανοήσεως...! Είναι όρος ΑΠΑΡΑΒΑΤΟΣ. Αποτελεί ανατροπή αναιρετική της λογικής να ισχυρίζομαι ότι μπορώ να κατανοήσω νοήματα γλώσσας την οποία αγνοώ!!! Αυτό, ούτε Παγανιστές, ούτε Νεοπλατωνικοί, ούτε Γνωστικοί δεν το ισχυρίζονται! Μόνον μάγοι, δυναμοποιητές ήχων-λέξεων... και αυτοί για το αποτέλεσμα, όχι για την κατανόηση. Συγχωρήστε με! Δεν ειρωνεύομαι. Αγανακτώ από πόνο. Δεν πιστεύω ότι ο άνθρωπος κόβεται στα δύο και βιώνει αυτά που δεν προσλαμβάνει λογικά. Βαρέθηκα, παππούλη, να επεξηγώ ότι βίωμα και μυστήριο είναι σε ασύμβατη παραλληλία. Τα μυστήρια δεν τα καταλαβαίνουμε, όσον αφορά τον τρόπο επέμβασης της Χάρης του Θεού. Τα τυπικά των Μυστηρίων και η γλώσσα των Μυστηρίων είναι απολύτως αναγκαίο και να είναι κατανοητά και να είναι λογικώς προσβάσιμα. Αλλιώτικα είναι... Ελευσίνια και οι μετέχοντες είναι ουσιαστικά τυφλώττοντες... με ανοιχτά τα μάτια. Αλίμονο μας αν εισαγάγουμε στην Εκκλησία την φρικαλέα έκφραση του εγωιστικού υποκειμενισμού: «... εγώ έτσι αισθάνομαι»!! Σταθείτε... Γι’ αυτό τον λόγο θα πάει; Για να... αισθανθεί;; Πόσοι από τους παπάδες που λειτουργούν "αισθάνονται"; Και αν... δεν αισθάνεται;... Τότε δεν έχει νόημα να πάει στην Εκκλησία;
στ. Ο π. Σωφρόνιος, που γράφει λίγες γραμμές σ’ ένα βιβλίο 350 σελίδων, έχοντας υπ’ όψιν τα προσωπικά του διανοητικά δεδομένα υπερβάλει και αυτό φαίνεται στην τάξη της Μονής του. Ελληνικά-Αγγλικά-Γαλλικά-Ρώσικα...! Όχι σαν κάτι άλλους στο Νέο Κόσμο που επιβάλλουν την εκμάθηση των αρχαίων... «γιατί σ’ αυτήν κυρίως την γλώσσα δέχεται ο Θεός τις προσευχές» (sic! π Σαράντης Σαράντος).
Παππούλη, ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης μας φωνάζει: «Ὁ Θεός οὐδεμίαν γλῶσσαν ἀνθρώπων ἔκτισεν» κι εμείς θα συζητάμε για «μνημεία της όλης ανθρωπότητος»;;
Όσον αφορά τους πατέρες του Δ΄ αιώνος και την ιεροπρέπεια, παρακαλώ μελετήστε το κείμενο-ποίημα του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου «Ἔμμετρα» που γράφτηκε το 382 μ.Χ. και επιμείνετε στον τρίτο λόγο για τον οποίον έγραψε ό,τι και όπως τα έγραψε!!
Παππούλη, τι θα πει ιεροπρέπεια; Στα Αλβανικά η Θεία Λειτουργία είναι ιεροπρεπής; Στα Σουαχίλι; Στις άλλες γλώσσες; Μόνο στα Νέα Ελληνικά χάνει την ιεροπρέπειά της;
Σας κούρασα αρκετά. Θα επαναλάβω (προς απορίαν σας) και πάλι τον Θεόληπτο Φιλαδελφείας τονίζοντας τα στοιχεία
- μετά ἐπιστασίας τοῦ νοῦ
- μή ἀνεχόμενος ἀδιανόητον καταλιπεῖν
- ἐπανάλαβε τόν στίχον μέχρις ἄν τόν νοῦν ἐπακολουθοῦντα ἕξης...
προκειμένου να γίνει κατανοητό, ότι αν η κατ’ ιδίαν προσευχή είναι απαράδεκτο να είναι ακατανόητη κατά τον άγιο Θεόληπτο († 1326), πόσο αδιανόητο είναι η κοινή προσευχή να μη μπορεί να είναι κοινή αφού δεν έχουν όλοι την δυνατότητα συμμετοχής του νου!!;; Και για να επικυρωθεί ο άγιος, έρχεται και ο σχεδόν σύγχρονός του Νικόλαος Καβάσιλας († 1391) να μας διδάξει: «Λογισμόν ἐλάβομεν, ἵνα τόν Χριστόν γνώσκομεν. Ἐπιθυμία, ἵνα πρός ἐκεῖνον τρέχωμεν. Μνήμην ἔσχομεν, ἵν’ ἐκεῖνον φέρωμεν» (Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς).
και τον Μέγα Βασίλειο από την ομιλία «Ἐν λιμῷ καί αὐχμῶ»
«Οἵα ἡμῶν ἡ προσευχή καί ἡ δέησις;
Ὀλίγοι μετ’ ἐμοῦ καί τῆς προσευχῆς καί οὗτοι ἰλιγγιῶντες, χασμώμενοι, μεταστρεφόμενοι συνεχῶς καί ἐπιτηροῦντες πότε τούς στίχους ὁ ψαλμωδός συμπληρώσει, πότε, ὡς δεσμωτηρίου, τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ἀνάγκης τῆς προσευχῆς ἀφεθήσονται».
Σας ευχαριστώ από την καρδιά μου που προσεύχεσθε για μένα. Δεν υπάρχει προσωπική αντιπαράθεση, αλλά αγωνία για «τά πρόβατα τά ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ»! Πάντοτε με την επίγνωση ότι: «Η διάκριση ποιμένες και πρόβατα είναι κατά το ανθρώπινον. Για τον Χριστό, πάντες πρόβατα».
Φιλώ το χέρι σας
Με την αγάπη του Χριστού
Θεοδόσιος Υμέτερος